Türkiye'nin pek çok ilinde, özellikle Bursa ve Erzurum gibi illerimizde gayrimenkul sektörüne yapılan yatırım ve politikalarla daha çok gündeme gelen "taşınmazların herhangi bir uyuşmazlığa konu olması" hususunda kişiler nitelikli hukuki yardıma ihtiyaç duymaktadırlar. Yine Bursa Barosu'na kayıtlı Avukat Berat Barulay'a göre son zamanlarda yapılan potikalar, kentsel dönüşüm ve benzeri gibi durumlarda kamulaştırmasız el atmaya rastlanılabilmektedir. Ayrıca Erzurum'da mesleğini sürdüren Avukat M. Emin Kırıcı'ya göre ise özellikle hayvancılığa yönelik üretimin düşüşü sebebiyle insanların yatırımı gayrimenkul sektörüne yönlendirmesi Erzurum'da kamulaştırmasız el atma gibi uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına neden oldu. Ad -Hoc Hukuk olarak konuyu bu yazımızda kaleme aldık. Fakat önemle belirtmek gerekir ki Bursa'da yahut Erzurum'da hali hazırda çokça yapılan kamulaştırma işlemleri için aşağıda bahsedeceğimiz hususlar uygulanırken şayet dava gerektiren hususlarda ise bir uzman görüşüne yani avukatınıza danışılması hukuki sürecin doğru ilerlemesi açısından önem arz eder.

                      Kamulaştırmasız el atma, fiili el atma ve hukuki el atma olmak üzere ikiye ayrılır.

Fiili el atma; isminden de anlaşılacağı üzere idarenin usulüne uygun bir kamulaştırma yapmaksızın kanuni bir dayanağı da olmamasına rağmen özel hukuk kişisinin mülkiyetinde bulunan taşınmaz malın zilyetliğini bedelini de ödenmeksizin ele geçirilmesidir. Fiili el atma durumu idarenin bütünü ile idarilikten uzak bir davranışını ifade eder, idarenin gerçekleştirdiği haksızlık o kadar açık ve ağırdır ki bu davranış borçlar hukuku anlamında bir haksız fiil teşkil eder, fiili yol olarak isimlendirilir. Bu sebeple gerçekleştirilen bu haksızlıktan doğan dava, borçlar hukukunun haksız fiil hükümlerine göre adli yargıda görülür. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu 1959 yılında ilk kez kamulaştırmasız el atma kavramını kullanmış ve idarenin bu davranışı sebebiyle özel hukuk kişisinin adli yargıda idareye karşı men’i müdahale davası açabileceği gibi tazminat davası da açabileceğini kabul etmiştir.

            2010 yılına gelindiğinde kamulaştırmasız el atma kavramı kamulaştırma kanununu da ilk kez girmiş ve kanuna eklenen Geçici-6’ncı maddenin başlığı “Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Tazmin” olarak belirlenmiştir. Böylece Geçici-6’ncı maddeye göre açılacak dava sadece tazminat davası olarak belirtilmiştir. 2013 yılına gelindiğinde ise geçici 6. Maddenin başlığı “kamulaştırılmaksızın kamu hizmetine ayrılan taşınmazların bedel tespiti” olarak belirtilmiş, yanı sıra dava açabilmek için de bir uzlaştırma prosedürünün işletilmesi dava şartı olarak ön görülmüştür. Uzlaştırma talebi özel hukuk kişisi veya idareden gelebilir. Uzlaşmanın gerçekleşmemesi halinde ise özel hukuk kişisi veya idare taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine başvurarak taşınmazın bedel tespitini talep edecektir. Asliye hukuk mahkemesi bedel tespitinin ardından malın idare adına tesciline veya terkinine karar verecektir.

            Hukuki el atmaya gelince; hukuki el atma idarenin uygulama imar planlarında özel hukuk kişisine ait taşınmaz malları resmi makamlara yahut kamu hizmetlerine ayırmak suretiyle özel hukuk kişisinin tasarruf yetkisini hukuken kısıtlayarak mülkiyet hakkının özüne müdahale katlanılamayacak ölçüde müdahale etmesi demektir.  Kamulaştırma Kanunu’na 2016 yılında eklenen ek madde 1’e göre bu şekilde özel hukuk kişisinin tasarruf yetkisi kısıtlanmışsa idare uygulama imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren ya 5 yıl içerisinde kamulaştırmayı gerçekleştirmek yahut da imar planında özel hukuk kişisinin tasarruf yetkisine tekrar kavuşacağı şekilde değişiklik yapmak zorundadır. Ek Madde-1’e göre idare 5 yıl içerisinde bu gibi bir girişimde bulunmamışsa özel hukuk kişisinin idari yargıda tam yargı davası açma hakkı doğar. Yalnız Ek Madde-1 Kamulaştırma Kanunu’nun Geçici-6’ncı maddesine atıfta bulunarak açılacak tam yargı davasından önce fiili el atma da olduğu gibi yine uzlaştırma prosedürünün işletilmesini öngörmüştür.

Dikkat edilmesi gereken husus, hem fiili el atma hem de hukuki el atma durumunda uzlaştırma prosedürünün işletilmesinin zorunlu olmasıdır. Yalnız fiili el atma durumunda açılacak davada adli yargı görevli iken, hukuki el atma durumunda açılacak dava idari yargıda tam yargı davası biçiminde olacaktır.