Hukuki uyuşmazlıkların çözümünde farklı çözüm yolları mevcut olup tarafların uyuşmazlıkları üzerinde bir çözüme ulaşabilmesi için yargılama faaliyetinin gerçekleştirilmesi zaruri değildir. Zira uyuşmazlık çözüm yollarına genel olarak bakacak olursak ikili bir ayrımla karşılaşırız. Birincisi yargılama yapılarak uyuşmazlığın çözümü ikincisi ise yargılama yapılmadan uyuşmazlığın çözümüdür. Yargılama yapılarak uyuşmazlığın çözümünde mahkemeler devreye girmekte, uyuşmazlıkların çözümü çoğu zaman çok uzun sürmekte ve tarafların menfaatlerinden çok içinde bulundukları hukuki durum ve statü nazara alınmak suretiyle uyuşmazlık çözüme kavuşturulmaktadır. Bu sorunlara cevap bulma amacıyla da yargılama yapılmadan uyuşmazlıkların çözümü yolu gündeme getirilmiş ve bu yönteme ‘alternatif uyuşmazlık çözüm yolları’ denilmiştir.

               Her ne kadar avukatlar arabuluculuk faaliyetleri yapabilse de Ad - Hoc Hukuk olarak, ne yazık ki Bursa ve Erzurum'da arabuluculuk faaliyeti vermemekteyiz. Buna rağmen müvekkillerimize, Bursa ve Erzurum illerinde alanında uzman avukatlık mesleğini sürdüren birçok meslektaşımıza arabuluculuk ile ilgili işleri yönlendirmekteyiz. Aynı şekilde özellikle yeni gelen düzenlemelerle zorunlu arabuluculuk  müessesi yaygınlaştıkça tarafı olduğumuz işlerde arabuluculuğa çoğunlukla başvurmakta ve süreci yakından takip etmekteyiz. Biz, bu makalede ise alternatif uyuşmazlık çözüm yollarından arabuluculuğu kısaca inceleyeceğiz.

               Arabuluculuk, sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması halinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyari olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini ifade eder.[1]

               Arabuluculuk faaliyeti, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri hususlara dair özel hukuk uyuşmazlıklarında gündeme gelebilir. Eğer tarafların serbestçe tasarruf edemeyeceği yahut kamu düzenine ilişkin bir husus söz konusu ise uyuşmazlık arabuluculuğa taşınamaz. Arabuluculuk faaliyetlerinin başlaması ve işlemesi tamamen tarafların tercihine bağlıdır yani iradidir. Zira 6325 s. HUAK m.3/1’e göre; taraflar, arabulucuya başvurmak, süreci devam ettirmek, sonuçlandırmak veya bu süreçten vazgeçmek konusunda serbesttir.

                Arabuluculuk faaliyeti arabulucu denilen üçüncü kişinin marifetiyle gerçekleştirilir. Arabulucu; tarafsız olmalı, taraflara eşit yaklaşabilmeli, gerekli dikkat ve özeni göstermeli ve gizliliğe önem verebilmelidir. Arabuluculuk faaliyetini gerçekleştirebilmek için genel olarak gerekli eğitimi alıp sınavda başarı elde edebilmek, aynı zamanda 5 yıllık kıdeme sahip bir hukukçu olmak ve arabuluculuk siciline kayıt olmak zorunludur.

                Taraflar dava açılmadan önce veya davanın görülmesi sırasında arabulucuya başvurma konusunda anlaşabilirler. Taraflardan birinin arabulucuya başvuru teklifi üzerine, eğer 30 gün içinde olumlu bir yanıt gelmez ise teklif reddedilmiş sayılır. Dava açıldıktan sonra tarafların birlikte arabulucuya başvuracaklarını beyan etmeleri halinde yargılama, mahkemece üç ayı geçmemek üzere ertelenir. Bu süre, tarafların birlikte başvurusu üzerine üç aya kadar uzatılabilir.[2]

                Taraflarca kararlaştırılmamışsa arabulucu; uyuşmazlığın niteliğini, tarafların isteklerini ve uyuşmazlığın hızlı bir şekilde çözümlenmesi için gereken usul ve esasları göz önüne alarak arabuluculuk faaliyetini yürütür. Çünkü, arabuluculuk bir yargılama faaliyeti değildir, sürecin başlatılmasında da yürütülmesinde de taraflar söz sahibidir.[3]

                Aynı şekilde arabuluculuk faaliyeti bir yargılama olmadığından arabuluculuk açısından yetki söz konusu olmaz fakat yargılamanın yapılacağı yer mahkemesinin yargı çevresindeki arabuluculuk bürosu tarafından yine o yerdeki arabulucu görevlendirilir. Ancak görüşmeler taraflarca aksi kararlaştırılırsa farklı bir yerde de yapılabilir.(HUAK md 18/A-17. bent) Örneğin uyuşmazlıkta yetkili mahkeme Bursa Asl. Hukuk Mah. olsun. Aynı şekilde Bursa'daki arabuluculuk bürosu tarafından size arabulucu atanacaktır ve Bursa'da görüşmeler başlanacaktır. Fakat siz karşı taraf ile anlaşırsanız görüşmeleri Erzurum'da dahi yapabilir ve yetki alanını değiştirmiş olursunuz. Bu konuda avukatınız size en doğru yolu gösterecektir.

                Arabuluculuk faaliyetinin başlamasından sona ermesine kadar geçen süreçte zamanaşımı süresi ve hak düşürücü süreler işlemez ayrıca görüşmelerdeki beyanlar ve ikrarlar delil hükmünde değildir.

Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 17.maddesi uyarınca arabuluculuk faaliyeti:

-Tarafların anlaşmaya varması,

-Taraflara danışıldıktan sonra arabuluculuk için daha fazla çaba sarf edilmesinin gereksiz olduğunun arabulucu tarafından tespit edilmesi,

-Taraflardan birinin karşı tarafa veya arabulucuya, arabuluculuk faaliyetinden çekildiğini bildirmesi,

-Tarafların anlaşarak arabuluculuk faaliyetini sona erdirmesi,

- Uyuşmazlığın arabuluculuğa elverişli olmadığının tespit edilmesi

Hallerinde sona erer.

                Arabulucu; arabuluculuk faaliyeti çerçevesinde tutulmuş belgeleri ve usulüne uygun tutulmuş tutanağı 5 yıl boyunca saklamakla yükümlüdür ayrıca tutanağın bir örneğini, tutulmasından itibaren bir ay içinde Genel Müdürlüğe göndermek mecburiyetindedir.

                Taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuşsa, asıl uyuşmazlık hakkındaki görev ve yetki kurallarına göre belirlenecek olan mahkemeden, davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulması durumunda ise, davanın görüldüğü mahkemeden anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Bu şerhi içeren anlaşma ilam niteliğinde belge sayılır.[4]

[1] 6325 s. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m.2/1-b

[2] 6325 s. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m.15/5

[3] Pekcanıtez/Atalay/Özekes, Medeni Usul Hukuku 5.Bası Vedat Yayıncılık İstanbul 2017, s.610

[4] 6325 s. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m.18/2