Hiç kimseye “doğrudan” borçları sebebiyle hürriyetini kısıtlayıcı ceza verilemez. Fakat şöyle ki dolaylı olarak da olsa hapis cezasına hükmedilmesi mümkündür. Hukukumuzda bu durumla ilgili Tazyik Hapsi müessesi bulunmaktadır. Tazyik hapsi, bir kimsenin borcundan dolayı değil bir yükümlülüğün yerine getirilmemesi nedeniyle uygulanır. Tazyik hapsi mahkemenin bazı ara kararlarına riayet etmemekten dolayı hükmedilen bir müessesedir. Önemle belirtilmesi gerekir ki Disiplin Hapsi ve Ceza Muhakemesi sonucu verilen hüküm gereğince verilen hapis cezası tazyik hapsinden farklı müesseselerdir ve sonuçları da farklı şekilde tezahür etmektedir.
Tazyik hapsi verilebilecek hallere örnek olarak;
Görüldüğü üzere İcra – İflas Hukukunda daha sık görülen bir müessesedir. Yazımızın da asıl konusu olan nafaka yükümlülüğünün yerine getirilmemesi de tazyik hapsine çarptırılmaya neden teşkil edebilir. Nafaka bilindiği üzere “boşanma davası sürerken ya da boşanma davasının sona ermesinden sonra maddi olarak zorluğa düşecek olan kişiye bağlanan ve her ay ödenmesi gereken para” olarak ifade edilebilir. Tedbir, İştirak ve yoksulluk nafakası olarak 3 şekilde görülür. Lakin yazımızın da konusu olan nafakayı icra hukuku açısından farklı bir şekilde kategorize edeceğiz.
Birikmiş Nafaka uygulamada, dava açıldıktan sonra ara karar verilip (tedbir nafakası) veya hükümde nafakaya hükmedilip (iştirak veya yoksulluk nafakası) icra takibi müteakibinde ödeme emri gönderilinceye kadar olan bir alacak olarak tanımlanmaktadır. İcra hukuku açısından da önemi İİK md 344 açısından vardır.
Nafakaya ilişkin kararlara uymayanların cezası:
Madde 344 - Nafakaya ilişkin kararların gereğini yerine getirmeyen borçlunun, alacaklının şikâyeti üzerine, üç aya kadar tazyik hapsine karar verilir. Hapsin tatbikine başlandıktan sonra kararın gereği yerine getirilirse, borçlu tahliye edilir.
Nafakaya uymamanın cezası 3 aya kadar tazyik hapsi olarak kanunumuzda hüküm altına alınmıştır. Nafaka yükümlülüğüne uymama uygulamada aylık nafakayı ödememek olarak yorumlanmaktadır. Yani nafaka bir ay ödenmediyse tazyik hapsine karar verilecektir. Burada şayet şöyle bir soru akıllara gelebilir: “Yargılama süreci aylar sürdü ve yargılama sonucuna göre borçlu kişi yargılama sürecinde 1 aydan fazla zamandır nafakayı ödemedi. Şikayet edilip hapis cezasına çarptırılabilir mi?”
Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre birikmiş nafaka adi alacak hükmündedir. Bir örnek vermek gerekirse
“YARGITAY
16. Hukuk Dairesi 2010/4819 E.N , 2010/5766 K.N.
……..
Somut olayda; borçlu hakkında Kastamonu İkinci İcra Müdürlüğü'nün 2009/2015 Esas sayılı dosyası ile yapılan takipte, borçluya çıkarılan ödeme emrinde birikmiş nafaka alacağının ödenmesi istenmekte olup, aylık nafaka alacağının tahsili yönünde bir talep bulunmaması karşısında, ödeme emrinin tebliğ edildiği tarihe dek birikmiş nafaka alacağı adi alacak hükmünde olduğundan, bu nitelikte nafaka alacağını ödememek nafaka borcunu ödememe suçunu oluşturmayacağından itirazın reddi yerine kabulüne karar verilmesi isabetsizdir.”
Bu nedenle birikmiş nafaka alacağından dolayı tazyik hapsine hükmedilemez. Aynı zamanda şunu da belirtmek gerekir ki Cari Nafaka Alacağı yani hüküm kurulduktan sonra işleyen aylar için olan tüm nafakalar için İİK madde 83 de belirtilen “Kısmen haczi caiz olan şeyler“ başlıklı maaş haczi müessesesinde “maaşın ¼ ‘ü haczedilebilir” kuralına istisna teşkil ederken birikmiş nafaka için -adi alacak niteliğinde olduğundan- maaşın ancak ¼’ü haczedilebilir.
Kısa bir örnekle yazımızı sonlandıralım.
Hâkim, boşanma davası sürerken avukatın talebi doğrultusunda ara kararla bir tedbir nafakasına hükmetti. Erzurum'lu Borçlu kişinin maaşı 4.000 tl iken 1.500 tl nafakaya hükmedildi. 3 ay sonra takip başlatıldı ve bu kişiye ödeme emri Bursa'da tebliğ edildi. Sonuç olarak kişinin maaşından 1.500 tl cari nafaka için haciz yapılır. Ardından maaşının 4’te 1’i olan 1.000 tl lik birikmiş nafaka dolayısıyla haciz işlemi yapılır. Şayet ödeme tebliğinden itibaren 1 ay içinde işleyen cari nafaka ödenmezse şikâyet üzerine tazyik hapsine hükmedilebilir. Birikmiş nafaka için hükmedilemez. Şayet borçlu kısmi bir ödemede bulunursa uygulamada öncelik olarak cari nafakanın tazmin edilmesi esas alınır.
KONUYLA İLGİLİ YARGITAY KARARI
Tedbir nafakası boşanma ilamının kesinleşmesinden sonra son bulacağından buna ilişkin ceza istenemez. (Yargıtay 19. CD. K. 2017/5197)
Barulay Hukuk Bürosu, başta Bursa olmak üzere Türkiye’nin birçok ilinde yerel hukuk bürolarıyla işbirliği halinde olduğu hukuk bürolarıyla müvekkillerine hizmet vermektedir.